Πώς οι δογματικές πρακτικές στρώνουν το δρόμο του αναθεωρητισμού
Υποκεφάλαιο από το άρθρο του Δ. Πατέλη, «Αποστάτες σε ακυβέρνητη πλεύση: διαμέσου των Συμπληγάδων του οπορτουνισμού, μεταξύ Σκύλλας του δογματισμού και Χάρυβδης του αναθεωρητισμού». (7/3/2024).
Υποκεφάλαιο από το άρθρο του Δ. Πατέλη, «Αποστάτες σε ακυβέρνητη πλεύση: διαμέσου των Συμπληγάδων του οπορτουνισμού, μεταξύ Σκύλλας του δογματισμού και Χάρυβδης του αναθεωρητισμού». (7/3/2024).
Με αφορμή τη νομοτελή συγκυρία μετατροπής του δογματισμού σε αναθεωρητισμό, κλιμάκωσης της επίθεσης στο μαρξισμό και την ολοκληρωτική απόρριψή του με μαρξιστικοφανή φρασεολογία από τους οπορτουνιστές και τον αμφιταλαντευόμενο, αναποφάσιστο χυλό...
Θα επιθυμούσα να πληροφορήσω όσους δεν το γνωρίζουν, και να υπενθυμίσω σε εκείνους που το έχουν λησμονήσει πλέοντες ανερμάτιστοι σε πλουραλιστικά πελάγη, ότι ο μαρξισμός (συμπεριλαμβανομένης της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, του διαλεκτικού υλισμού και της θεωρίας της υπεραξίας) συνιστά επιστήμη και κεφαλαιώδες ζητούμενο της επιστήμης είναι η αλήθεια. […] Ο μαρξισμός εγείρεται στη βασική αρτηρία της ανάπτυξης της μεθόδου των επιστημών, στη βασική αρτηρία της ανάπτυξης των κοινωνικών επιστημών. Ήταν και –παρά τη φαινομενική παραδοξολογία αυτής της απόφανσης– παραμένει ως προς την ουσία του η κορύφωση των περί της μεθόδου επιστημών, η κορύφωση των περί της κοινωνίας επιστημών.
Β. Α. Βαζιούλιν, «Για τη σημασία της Λογικής του “Κεφαλαίου” του Κ. Μαρξ».
Κατά κανόνα, ιστορικά, το «έργο» του δογματισμού, προετοιμάζει το έδαφος για την απαξίωση, την αποστροφή και την απέχθεια προς το μαρξισμό, ακριβέστερα, προς τη γελοιογραφική - παραμορφωτική εικόνα που απεργάζονται οι δογματικοί. Αυτό συμβάλλει στη διάδοση διαθέσεων για τη μετέπειτα πλήρη απόρριψη αυτού του δογματικά μουμιοποιημένου «μαρξισμού» από τους αναθεωρητές.
Τι είναι, λοιπόν, αυτό που εκ των πραγμάτων συνιστά προεργασία εκ μέρους των δογματικών της επέλασης του αναθεωρητισμού; Πρακτικές που συνδέονται με τη δογματική αποκοπή από τα συγκείμενα και την ιστορική γνωστική συγκυρία εμφάνισης και διατύπωσής τους κάποιων θέσεων του μαρξισμού, με τη σχηματοποίηση και τη μηχανιστική ταξινόμηση - κωδικοποίησή τους, σα να είναι θρησκευτικής μεταφυσικής κοπής δόγματα, προοριζόμενα για μηχανική επανάληψη, απομνημόνευση και αναπαραγωγή-μηρυκασμό, όπως γινόταν στην εκκλησιαστική κατήχηση κατά τον φεουδαρχικό μεσαίωνα ή σαν να είναι ξόρκια, ιερές φράσεις, συλλαβές, λέξεις ή στίχοι, που θεωρείται ότι διαθέτουν μυστικιστική ή πνευματική αποτελεσματικότητα κατά την τελετουργική τους επανάληψη (όπως είναι τα Μάντρα, στον Ινδουισμό και τον Βουδισμό), ιδιαίτερα όταν αυτή η πρακτική συνδέεται με γραφειοκρατικό φορμαλισμό, με τυπικές αξιολογήσεις, με κατίσχυση εξωτερικών κινήτρων (ανταμοιβών και ποινών) κ.λπ. Τέτοιου τύπου ήταν η φορμαλιστική διδασκαλία του μαρξισμού ως επίσημης ιδεολογίας στο εκπαιδευτικό σύστημα των τελευταίων δεκαετιών της ΕΣΣΔ.
Χαρακτηριστική είναι, π.χ., η αντιμετώπιση του ζητήματος της κοινωνικής νομοτέλειας. Η νομοτέλεια, η αιτιότητα και η αιτιοκρατία κατανοούνται γενικότερα από τον δογματικό στο πνεύμα του λαπλασιανού τύπου μηχανιστικού ντετερμινισμού, ως γραμμική και απόλυτη αναγκαιότητα χωρίς τυχαιότητα, χωρίς ίχνος ενδεχομενικότητας, πιθανοκρατίας, διαλεκτικής και ιστορισμού1, σα να μην υπάρχει φάσμα δυνατοτήτων στην ιστορία, η έκβαση του οποίου συναρτάται με την εμπλοκή του υποκειμένου σε αύξοντα βαθμό. Οι «ευαίσθητοι» στα ζητήματα του «υποκειμενικού παράγοντα» αναθεωρητές (όπως φαίνεται στην προσφιλή τους «θεωρία των παραγόντων»), εξεγείρονται κατά αυτής της γελοιογραφικά δογματικής ερμηνείας της αιτιοκρατίας, όχι για να προτάξουν την επιστημονική (διαλεκτική και ιστορική) αντίληψη του μαρξισμού, αλλά για να απορρίψουν συλλήβδην κάθε μορφή κοινωνικής αιτιοκρατίας και νομοτέλειας! Γενικότερα, οι αναθεωρητές δεν αντιλαμβάνονται ότι κατ’ αυτό τον τρόπο η κοινωνία δε μπορεί να συνιστά καν αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, οπότε, συνεπώς, ανάγεται σε πεδίο δράσης ποικίλων ανεξέλεγκτων, ανορθολογικών κ.λπ. δυνάμεων και «παραγόντων», του πλήθους των οποίων οὐκἔσται τέλος…
Είναι σχεδόν νομοτελές πλέον το εξής φαινόμενο που άπτεται των μεταστροφών της ψυχολογίας: ο δογματικός που θα προσκρούσει σε γεγονότα (βιωματική εμπειρία) που θα τον συγκλονίσει, που θα τον οδηγήσει σε κλονισμό της πίστης του στην απόλυτη ισχύ των δογμάτων του, αυτοπαγιδεύεται σε μια ατέρμονη διαδικασία συλλήβδην απόρριψης αυτών των δογμάτων, σε βέβαιη πορεία μετάβασης στον ανερμάτιστο αναθεωρητισμό! Πολύ συχνά, οι ίδιοι οι «πατριάρχες» της δογματικής διαστρέβλωσης που προέβαλαν ως «μοναδική σωστή γραμμή» και ως «ορθοδοξία του μαρξισμού» τα ιδεολογήματά τους, με την παραμικρή αλλαγή συγκυρίας επιδίδονται σε χλευαστική αντιμετώπιση εκείνου του γελοιογραφικού «δημιουργήματός» τους, στο οποίο έχουν οι ίδιοι αναγάγει το «μαρξισμό» τους και το οποίο ταυτίζουν με το μαρξισμό. Πρέπει, π.χ., να έχει αποτελέσει ακλόνητη βεβαιότητα, πεποίθηση κάποιων ότι δε μπορεί να υπάρξει άλλου τύπου αιτιοκρατία από τη μηχανιστική, ώστε εύκολα να περάσουν στη συνέχεια στην απόρριψη κάθε κοινωνικής αιτιοκρατίας.
Ο κατ’ αυτό τον τρόπο θεωρούμενος «μαρξισμός» αντιπαραβάλλεται ευθέως με την άμεση, εμπειρική πραγματικότητα του «παρόντος», ενός παρόντος εξεταζόμενου αποκλειστικά από τη σκοπιά της καθημερινής συνείδησης, του κοινού νου, δηλαδή ως δεδομένο apriori είναι ως έχει, ως χαώδης στατική (βλ. ποσοτική) συσσώρευση νέων γεγονότων και αποσπασματικών στοιχείων. Ύστερα από τέτοιου είδους «επιστημονικές» πράξεις, «αποδεικνύονται» η συλλήβδην ανεπάρκεια, η ακαταλληλότητα και η ανικανότητα αυτού του «μαρξισμού» να ερμηνεύσει το «παρόν», οπότε οι αναθεωρητές προβαίνουν σε διαφόρων ειδών «ανανεώσεις» και «συμπληρώσεις» του με διάφορες «σύγχρονες» —δηλαδή αστικές— κυρίαρχες αντιλήψεις. Έτσι, π.χ., οι αναθεωρητές ανακαλύπτουν τον καντιανού τύπου «ηθικό σοσιαλισμό», το «δημοκρατικό σοσιαλισμό» ή «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», τον «ανανεωτικό κομμουνισμό», τον «οικοσοσιαλισμό», το «θετικιστικό μαρξισμό», το «στρουκτουραλιστικό μαρξισμό» (Αλτουσέρ), το «μεταδομικό μαρξισμό» (Φουκώ), τον «υπαρξιστικό μαρξισμό», το «μεταμοντέρνο μαρξισμό», το «φεμινιστικό σοσιαλισμό», τον «LGBTQ μαρξισμό», τη «θεωρία» της σύγκλισης κ.λπ. Δεν αντιλαμβάνονται ότι ο μαρξισμός συνιστά από μόνος του ολόκληρη επανάσταση στα θεμέλια των επιστημών, που δρομολογεί τη «συνθετική επιστήμη του μέλλοντος» (Μαρξ). Συνιστά ένα διαλεκτικό σύστημα με εσωτερική συνοχή των διαλεκτικών εννοιών, κατηγοριών και νόμων του στη βάση της συνοχής της διαλεκτικής λογικής και μεθοδολογίας του οργανικού όλου κατά την έρευνα και κατά την διατύπωση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Το σύστημα αυτό δεν προσφέρεται για αυθαίρετες συγκολλήσεις και συρραφές στο σώμα του ετερόκλητων και ανομοιογενών στοιχείων.
Η «προσαρμογή» αυτή του μαρξισμού καταλήγει τελικά στην απόρριψή του και στην αντικατάσταση του από μια εκλεκτική συρραφή αστικών και μικροαστικών θέσεων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η επίφαση της «ανανέωσης», η αυταπάτη του «εκσυγχρονισμού» στη βάση της «ρεαλιστικής» προσέγγισης του παρόντος και της φετιχοποίησης της εξέλιξης (των ποσοτικών γραμμικών αλλαγών στο πλαίσιο της αδιαμφισβήτητα κυρίαρχης ποιότητας και ουσίας) οδηγούν εκ των πραγμάτων στην απόρριψη της επαναστατικής θεωρίας και μεθοδολογίας του μαρξισμού. Μόνο κατ’ αυτό τον τρόπο εννοούν την «ανάπτυξη» και την «ανανέωση» οι αναθεωρητές, κάνοντας έτσι δυο βήματα πίσω σε σχέση με τους δογματικούς και επιστρέφοντας ουσιαστικά σε προμαρξικές, παρωχημένες μορφές σκέψης. Το παρόν εξετάζεται από τη σκοπιά του αστικού εξελικτισμού, από θέσεις απολογητικής της κεφαλαιοκρατίας, κατά τις οποίες η κεφαλαιοκρατία αποτελεί δήθεν την «αξεπέραστη κορύφωση της εξέλιξης», από τη σκοπιά, δηλαδή, των συμφερόντων μιας τάξης που έχει προ πολλού επιτελέσει το προοδευτικό ιστορικό της έργο και έχει μετατραπεί σε δύναμη συντήρησης, οπισθοδρόμησης και καταστροφής της ανθρωπότητας. Έτσι, η «ρεαλιστική» προσήλωση του αναθεωρητισμού στο παρόν, στο «εδώ και τώρα», γίνεται προάσπιση του ιστορικά παρωχημένου κεφαλαιοκρατικού συστήματος, δηλαδή του παρελθόντος σε κοσμοϊστορική κλίμακα. Αυτή είναι η κωμικοτραγική κατάληξη του αναθεωρητισμού.
Στην προσπάθεια του να μη μείνει πίσω από τη φετιχοποιημένη εξέλιξη του παρόντος απορρίπτει κάθε θεμελιώδη θεωρητική έρευνα. Στην αγωνία του να φανεί μοντέρνος, γίνεται μεταμοντέρνος… Ο έρπων εμπειρισμός γίνεται το ιδεολογικό υπόβαθρο της απουσίας στρατηγικής, της απόρριψης του τελικού σκοπού. Έτσι ο αναθεωρητισμός, δέσμιος του φετιχισμού του παρόντος, τελικά απορρίπτει την πρόοδο και στην ουσία επιχειρεί να «καταργήσει» κάθε εναλλακτική διέξοδο στο μέλλον.
Ο μηχανιστικός ντετερμινισμός αυτού του τύπου αφορά ορισμένες βαθμίδες των φυσικών επιστημών και του αντίστοιχου κοσμοειδώλου. Βλ. σχετικά Β. Ι. Λένιν, «Υλισμός και Εμπειριοκριτισμός», Άπαντα, τόμ. 18, καθώς και τα σχετικά έργα των Ε. Μπιτσάκη και J. D. Beernal.